Monito.com
Zagraniczny przelew

Jak zrobić przelew zagraniczny i nie stracić fortuny?

kwi 17, 2023
Informacja o linkach afiliacyjnych

Jak wysłać przelew zagraniczny? Czy przelew bankowy to dobre rozwiązanie? Ile kosztuje taki transfer?

W naszym artykule sprawdzamy, ile tak naprawdę kosztują różne rodzaje przelewów zagranicznych i radzimy, jak wysłać naprawdę tani przelew przez internet:

recommendation icon

💸 Rekomendacja Monito:

✖️ Nie wysyłaj przelewów zagranicznych bezpośrednio ze swojego konta bankowego.
✔️ Skorzystaj z porównywarki przelewów Monito i znajdź najlepszy sposób na wysłanie pieniędzy za granicę.

✔️ Znajdź tani przelew zagraniczny:

💡 3 zasady, dzięki którym zaoszczędzisz na zagranicznych przelewach

Wysyłając przelewy zagraniczne, warto pamiętać o następujących zasadach:

1. Unikaj banków

Banki pobierają wysokie opłaty za zagraniczne przelewy. Często twierdzą, że oferują darmowe przelewy. Nie jest to niestety prawda. Tak naprawdę ukrywają opłaty w kiepskich kursach wymiany walut.

2. Porównuj opłaty i kursy wymiany walut

Porównując oferty zagranicznych przelewów, trzeba wziąć pod uwagę wszystkie opłaty, również kursy wymiany walut. Gorszy kurs = więcej płacisz za przelew.

3. Skorzystaj z porównywarki przelewów Monito

Zanim wyślesz przelew zagraniczny, skorzystaj z porównywarki przelewów i znajdź najtańszy sposób na swój przelew. Dzięki porównywarce sprawdzisz ofertę większości serwisów transferowych. W ten sposób unikniesz ukrytych opłat oraz zaoszczędzisz sporo czasu i pieniędzy.

Jak zrobić przelew zagraniczny?

Przelew zagraniczny można wysłać na kilka sposobów. Większość z nich jest droga i nieopłacalna z powodu wysokich opłat i niekorzystnych kursów wymiany walut.

Przelew zagraniczny najlepiej wysłać online za pośrednictwem sprawdzonego serwisu transferowego, takiego jak Wise, Remitly czy TransferGo. Korzystając z ich usług, możemy mieć pewność, że nasz transfer będzie tani, a pieniądze zostaną przewalutowane po korzystnym średnim rynkowym kursie wymiany walut.

Rodzaje przelewów zagranicznych

Na rynku znajdziemy obecnie wiele rodzajów przelewów zagranicznych. Do najczęściej używanych systemów przelewów międzynarodowych należą przelewy bankowe SEPA i SWIFT. W dużym uproszczeniu wyróżniamy następujące rodzaje przelewów zagranicznych:

✔️ Znajdź tani przelew zagraniczny:

Koszty przelewu zagranicznego

Na koszty przelewu zagranicznego składa się kilka elementów:

  • Stała opłata pobierana przez banki (wynosi ona od 30 do 300 złotych, w zależności od banku i rodzaju przelewu zagranicznego)
  • Kursy wymiany walut oferowane przez banki lub serwisy transferowe - najczęściej większość banków lub firm nie informuje wprost swoich klientów o tym, że zarabia na przewalutowaniu transakcji, oferując swoim klientom
  • Pozostałe opłaty - mogą to być opłaty za szybki przelew lub opłaty banków pośredniczących w transakcji

Warto wziąć je wszystkie pod uwagę i dokładnie je sprawdzić jeszcze przed wysłaniem pieniędzy za granicę. Banki i niektóre serwisy transferowe twierdzą bowiem, że wysyłają darmowe przelewy, które w rzeczywistości nie istnieją. Dlaczego jakaś firma miałaby robić dla nas coś za darmo? Oczywiście można tanio wysłać przelew za granicę. Nigdy jednak nie będzie on darmowy. Najtańszy znajdziesz za pomocą porównywarki przelewów Monito.

Ile kosztuje przelew zagraniczny (tak naprawdę)?

Koszt przelewu zagranicznego zależy od jego rodzaju. Najdroższe są przelewy bankowe, ponieważ dochodzi w nich do przewalutowania transakcji po niezbyt korzystnym kursie wymiany walut. Ponadto banki pobierają stałe opłaty za przelewy zagraniczne. Kolejny drogi sposób na zagraniczny przelew to przekaz gotówkowy. Najtaniej wyślemy przelew online z tanim i sprawdzonym serwisem transferowym, który zaoferuje niskie opłaty i korzystny kurs wymiany walut.

Najtańszy przelew znajdziemy za pomocą porównywarki międzynarodowych przelewów Monito.

Znajdź tani przelew za granicę 💸

Ile idzie przelew zagraniczny?

Czas realizacji przelewu zagranicznego jest uzależniony od sposobu jego wysyłki oraz krajów, pomiędzy którymi go wysyłamy:

  • Przelew SEPA wysyłany z konta w euro do jednego z krajów UE dojdzie do odbiorcy w 1 dzień roboczy
  • Przelew SWIFT wysyłany poza Unię Europejską (lub w innej walucie niż euro) zostanie zrealizowany w 3-5 dni roboczych
  • Przekaz w gotówce zostanie zrealizowany błyskawicznie. Pieniądze będzie można odebrać po kilkunastu minutach od ich wysłania (nie uzyskamy jednak korzystnego kursu wymiany walut)
  • Przelew online wysłany za pośrednictwem serwisu transferowego dojdzie do odbiorcy najczęściej w ten sam dzień roboczy. Czas realizacji możesz zawsze sprawdzić na Monito.

Więcej na temat czasu realizacji przelewów zagranicznych znajdziesz w tym wpisie.

Natychmiastowy przelew zagraniczny

Wiele osób zastanawia się, jak wysłać przelew zagraniczny, który od razu trafi na konto odbiory. Tu mamy dwie opcje do wyboru:

  • Przekaz gotówkowy, który jest gotowy do odbioru po kilkunastu minutach (nie jest jednak zbyt opłacalny, ponieważ uzyskamy niekorzystny kurs wymiany walut)
  • Przelew online, który może być zrealizowany w czasie kilkunastu minut lub w tym samym dniu roboczym. Najszybszy przelew za granicę znajdziesz za pomocą porównywarki przelewów Monito.

Więcej na temat natychmiastowych przelewów zagranicznych znajdziesz w tym wpisie.

Przelew zagraniczny w banku: SEPA i SWIFT

Każdy bank daje nam możliwość wysłania pieniędzy za granicę z konta walutowego lub osobistego.

Gdy wysyłamy przelewy zagraniczne do Europy, zazwyczaj korzystamy z przelewów SEPA. Jeśli poza granicę Europy — z przelewów SWIFT:

Co to jest przelew SEPA?

SEPA to skrót od Single Euro Payments Area. To rodzaj przelewu, który można wysłać do odbiorcy w ramach strefy SEPA, czyli do krajów Unii Europejskiej oraz Andory, Islandia, Liechtensteinu, Monako, Norwegii, San Marino i Szwajcarii.

SEPA to przelew tylko i wyłącznie w euro. Wiele banków twierdzi, że na przykład realizuje przelewy SEPA z kont w polskich złotych. To nieprawda. Aby przelew można było uznać za przelew SEPA, musi on być wykonany w euro.

Co to jest SWIFT?

Przelew SWIFT wybieramy wtedy, gdy wysyłamy pieniądze poza granicę Unii Europejskiej oraz w innej walucie niż euro. 

SWIFT to przelew, który można wykonać w każdej walucie i do niemal każdego kraju na świecie. Jeśli wykonujesz przelew zagraniczny w innej walucie niż euro i dochodzi do ich przewalutowania, wówczas jest to przelew SWIFT. 

Różnica między SEPA a SWIFT

Wbrew bardzo podobnym nazwom, SEPA i SWIFT to 2 różne rodzaje przelewów zagranicznych

  • SEPA to przelewy, które można wysłać tylko i wyłącznie w euro do krajów jednolitego obszaru płatności w euro (pełną listę krajów znajdziesz tu). Jeśli chcemy przelać pieniądze do jednego z tych krajów w euro, proces przesyłania pieniędzy nie różni się od zwykłego przelewu krajowego w Polsce. Większość banków oferuje przelewy SEPA w cenie 0-20 PLN.
  • SWIFT to przelew, w którym dochodzi do jego przewalutowania, co w znaczącej części odpowiada za wysoką cenę tego rodzaje przelewu. Może on kosztować nawet 300 PLN. 

Więcej o bankowych przelewach zagranicznych znajdziesz w tym wpisie.

Różnice między SEPA a SWIFT:

SEPA

SWIFT

Waluta przelewu

tylko euro

wszystkie waluty

Kraje docelowe

Kraje UE + Andora, Islandia, Lichtenstein, Monako, Norwegia, San Marino i Szwajcaria

prawie każdy kraj na 🌎

Czas

1-5 dni roboczych

1-14 dni roboczych

Koszt

5-20 PLN

15-300 PLN + koszty przewalutowania

Podział kosztów

SHA

BEN, SHA, OUR

Możliwość przelewu ekspresowego

nie

tak

Ile kosztują przelewy SEPA i SWIFT?

Koszty bankowych przelewów zagranicznych SEPA i SWIFT są naprawdę wysokie. Banki pobierają opłaty za przelewy i oferują kiepski kurs wymiany walut. Przelew SEPA kosztuje 0-20 PLN, natomiast całkowity koszt przelewu SWIFT może wynosić od 100, nawet do 300 (i więcej złotych):

  • SEPA - koszt przelewu SEPA to około 0-20 złotych, w zależności od banku i posiadanego przez nas konta; warto zwrócić tu uwagę, że banki często informują w swoich cennikach i regulaminach, że oferują “darmowe” przelewy SEPA - warto dokładnie się wczytać i sprawdzić, pod jakimi warunkami
  • SWIFT - na koszt przelewu SWIFT składa się kilka elementów: opłata bankowa (wynosząca od 25 do 200 PLN), koszty banków pośredniczących w transakcji i koszty przewalutowania (na walutę konta odbiorcy przelewu); to właśnie koszty przewalutowania transakcji mają ostateczny wpływ na koszt zagranicznego przelewu

Informacje na temat kosztów przelewów zagranicznych SWIFT w poszczególnych bankach znajdziesz w poniższej tabeli: 

Koszty przelewów zagranicznych SEPA i SWIFT:

Bank

Opłata za przelew SEPA

Opłata za przelew SWIFT

Alior Bank

0 PLN

0,25% kwoty przelewu, min. 50 zł, max. 200 zł + koszty przewalutowania

ING Bank Śląski

0-9 PLN

0,25% kwoty przelewu, min. 40 zł, max. 200 zł + koszty przewalutowania

mBank

0 PLN

0,25% kwoty przelewu, min. 25 zł, max. 200 zł + koszty przewalutowania

Millennium

0 PLN

0,5% (min. 20 zł, max. 120 zł) + koszty przewalutowania

Nest Bank

0 PLN

min. 20 PLN, maks. 200 PLN + koszty przewalutowania

Pekao SA

0 PLN

0,50% kwoty przelewu, min. 30 zł, max. 250 zł + koszty przewalutowania

PKO BP

0 PLN

0,35%kwoty przelewu (min. 25 zł, max. 200 zł) + koszty przewalutowania

Santander

0 PLN

0,20% (min. 20 zł, max. 180 zł) + koszty przewalutowania

recommendation icon

Znajdź tańszy sposób na zagraniczny przelew

Przelewy zagraniczne często wiążą się z nieprzewidywalnymi opłatami dla banków pośredniczących. Jeśli przesyłasz pieniądze za granicę ze swojego konta bankowego, tak naprawdę nigdy nie wiesz, jaka łączna kwota otrzyma odbiorca.

Lepiej skorzystać z porównywarki przelewów zagranicznych Monito i z góry wiedzieć, ile będzie kosztował zagraniczny przelew:

Znajdź tani przelew:

Co jest potrzebne, żeby zrobić przelew SEPA i SWIFT?

Aby wykonać przelew SEPA lub SWIFT, potrzebujemy następujących danych:

  • Imię i nazwisko odbiorcy przelewu
  • Kod BIC banku (zwany też kodem SWIFT), czyli kod, dzięki któremu identyfikowany jest bank odbiorcy przelewu przy transferach zagranicznych
  • IBAN - numer bankowy rachunku odbiorcy; choć sama nazwa IBAN może brzmieć dość dziwnie to w rzeczywistości jest to po prostu zwykły numer rachunku bankowego odbiorcy z kodem kraju na początku; na przykład polski IBAN składa się z następujących elementów: PL + 26 cyfr zwykłego polskiego numeru konta

BEN, SHA, OUR, czyli kto pokrywa koszty zagranicznego przelewu bankowego?

Przy przelewach zagranicznych, musimy zdecydować, kto pokryje koszty transferu:

  • BEN - odbiorca przelewu pokrywa wszystkie koszty; na jego konto trafia kwota pomniejszona o opłatę za przelew, prowizję za przewalutowanie i koszty banków pośredniczących 
  • SHA - koszty przelewu są dzielone między odbiorcą a nadawcę przelewu
  • OUR - Ty jako nadawca pokrywasz w całości koszty przelewu zagranicznego; to dobra opcja, jeśli zależy Ci, żeby jakaś konkretna kwota dotarła do odbiorcy

Ile idzie przelew zagraniczny SEPA i SWIFT?

Czas realizacji przelewu bankowego zależy od rodzaju przelewu i dnia jego realizacji:

  • Przelew SEPA - zazwyczaj trafia na konto odbiorcy w 1-3 dni roboczych
  • Przelew SWIFT - zazwyczaj trafia do odbiorcy po 3-14 dniach od wysyłki
recommendation icon

Zależy Ci na szybkim przelewie zagranicznym? 🔥

Skorzystaj z porównywarki przelewów zagranicznych Monito i znajdź transfer, który trafi do odbiorcy nawet w ten sam dzień. 

Wyślij szybki przelew za granicę:

Przekaz gotówkowy za granicę

Wiele osób wysyła pieniądze za granicę za pomocą przekazów gotówkowych.

Podczas przekazów gotówkowych nadawca przesyła pieniądze w gotówce w kraju A, odbiorca zaś odbiera je kraju B w lokalnej walucie. Na przykład jedna osoba wysyła funty w gotówce w UK, a odbiorca w Polsce otrzymuje przekaz w polskich złotych. 

Ten sposób przesyłania pieniędzy za granicę sprawdzi się przy małych kwotach oraz w sytuacji, gdy odbiorca naszego przelewu nie ma konta w banku

Taki przekaz można zrealizować na przykład poprzez serwisy Western Union, MoneyGram czy Ria

Jak wysłać przekaz gotówkowy za granicę? 

Przekaz gotówkowy krok po kroku wygląda w następujący sposób:

  1. Znajdujesz najbliższą placówkę Western Union lub MoneyGram
  2. Wypełnij formularz (część “Wyślij”). 
  3. Przekaż agentowi w punkcie wypełniony formularz i pieniądze (wraz z opłatą za przelew).
  4. I gotowe. Twoje pieniądze po kilkunastu minutach będzie mógł otrzymać odbiorca za granicą.

 

Ile kosztuje przekaz zagraniczny w gotówce?

Koszt przekazu zagranicznego w gotówce zależy od kwoty przelewu, walut, kraju z i do którego wysyłasz pieniądze oraz dnia realizacji przelewu. Kosz takiego przekazu zaczyna się od około 5 euro / funtów. Dokładną cenę przekazu możesz sprawdzić na Monito.

Czas realizacji przelewu zagranicznego w gotówce

Przekaz gotówkowy za granicę można zrealizować błyskawicznie. Co to znaczy? Po wysłaniu przekazu, pieniądze są gotowe do odbioru już po 15 minutach.

Koszt i czas realizacji przekazu gotówkowego możesz sprawdzić za pomocą porównywarki przelewów zagranicznych Monito:

przekaz w gotówce za granicę

Jak odebrać zagraniczny przekaz gotówkowy? 

Odbiorca za granicą może odebrać pieniądze już po kilkunastu minutach po ich wysłaniu. Odbiór gotówki jest niezwykle prosty. O tym, jak to zrobić w placówkach MoneyGram w Polsce możesz przeczytać tu. Odbiór pieniędzy w placówkach Western Union opisaliśmy w tym poradniku.

przelew zagraniczny

recommendation icon

Chcesz wysłać tani przelew za granicę?

Skorzystaj z porównywarki przelewów zagranicznych Monito i znajdź transfer, który trafi do odbiorcy nawet w ten sam dzień. 

Zagraniczny przekaz pocztowy

Kolejnym sposobem na zagraniczny przelew jest przekaz pocztowy. Można go wykonać do 50 krajów na świecie. Pełen wykaz krajów znajdziesz tu. Przekaz pocztowy może zostać odebrany w gotówce lub wysłany na konto bankowe odbiorcy. 

Jak wysłać przekaz pocztowy za granicę? 

Zagraniczny przekaz pocztowy można wysłać w każdej placówce Poczty Polskiej. Wystarczy wypełnić druk przekazu i zapłacić za przekaz.

Ile kosztuje zagraniczny przekaz pocztowy?

Koszt wysłania przekazu pocztowego za granicę to 23 PLN + 1% wartości przekazu. To nie koniec kosztów.

Należy do tego doliczyć kursy wymiany walut, oferowane przez Pocztę Polską. Są one mniej korzystne niż średnie kursy rynkowe, które można otrzymać wysyłając pieniądze online

Czas realizacji zagranicznego przekazu pocztowego

Czas realizacji przekazu pocztowe zależy od kraju i waluty odbiorcy:

  • Czas realizacji zagranicznego przekazu pocztowego z przelewem na konto bankowe odbiorcy: 2-3 dni robocze
  • Czas realizacji zagranicznego przekazu pocztowego do odbioru w gotówce: 5-6 dni roboczych

💸 Znajdź tani przelew za granicę:

Przelew zagraniczny przez internet

Przelew online za pośrednictwem firmy transferowej to zdecydowanie najlepszy sposób na zagraniczny przelew. Dlaczego?

Jest tani, szybki i bezpieczny. Codziennie miliony osób na całym świecie wysyłają przez internet pieniądze do swoich bliskich.

Do najbardziej znanych serwisów transferowych, z którymi możesz przesłać pieniądze online należą m.in. Wise, Remitly, TransferGo i wiele więcej. 

recommendation icon

Znajdź tani przelew zagraniczny

Skorzystaj z porównywarki międzynarodowych przelewów Monito i dosłownie w kilka sekund znajdź najtańszy sposób na wysłanie pieniędzy.

Znajdź tani przelew:

Ile kosztuje przelew zagraniczny online?

Przelewy online to najtańszy sposób na przesyłanie pieniędzy za granicę. Opłata za przelew zaczyna się już od 0 PLN. Koszt przelewu zagranicznego online zależy od kraju i waluty przelewu oraz wysyłanej kwoty.

Koszt przelewów online możesz sprawdzić za pomocą porównywarki międzynarodowych przelewów Monito

Czas realizacji zagranicznego przelewu online

Przelew online może zostać zrealizowany błyskawicznie i w ciągu kilku sekund trafić na konto odbiorcy przelewu. Najczęściej przelew zagraniczny online jest realizowany w 1 dzień.

Czas jego realizacji możesz zawsze sprawdzić na Monito

Czas realizacji przelewu zagranicznego

Jak wykonać przelew zagraniczny przez internet?

Wykonanie zagranicznego przelewu online jest bardzo proste:

  1. Porównaj wszystkie opcja na swój zagraniczny przelew za pomocą porównywarki Monito. Wystarczy, że podasz skąd i dokąd chcesz wysłać pieniądze oraz podasz kwotę przelewu. 
  2. Wybierz serwis, z którym wyślesz pieniądze za granicę. Jeśli nie jesteś pewien, który wybrać, możesz przeczytać opinie o poszczególnych serwisach na Monito. 
  3. Otwórz darmowe konto przez internet.
  4. Podaj szczegóły przelewu, w tym dane konta bankowego odbiorcy. 
  5. Zapłać za przelew. Zostanie on przewalutowany i przesłany do odbiorcy za granicą. 
  6. Kliknij „wyślij” i gotowe! Twój przelew jest już w drodze do odbiorcy 💸

💸 Znajdź tani przelew za granicę:

Pytania dotyczące przelewów zagranicznych:

Dlaczego możesz zaufać Monito?

Nasze rekomendacje opierają się na wieloletnim doświadczeniu:

  • Przetestowaliśmy i zrecenzowaliśmy ponad 50 serwisów transferowych,
  • Wykonaliśmy ponad 100 przelewów testowych,
  • Nasi recenzenci testują serwisy transferowe już od 2003 roku.
Dowiedz się więcej o nas

Sprawdź, jak wysłać przelew na konto w polskim banku:

Jak wysłać szybki przelew z Niemiec do Polski?
16 stycznia 2024 - Monika Macur
Przelew z zagranicy na polskie konto — jak go zrobić tanio i szybko?
13 stycznia 2024 - Monika Macur
Wpłata na polskie konto we wpłatomacie w Niemczech
25 października 2023 - Monika Macur
Przelew na konto w PLN w Revolut — wszystko, co musisz wiedzieć
9 października 2023 - Monika Macur
Najtańszy sposób na przelew z czeskiego konta na polskie
18 września 2023 - Monika Macur
Najtańszy sposób na przelew z norweskiego konta na polskie
17 września 2023 - Monika Macur
Najtańszy sposób na przelew z holenderskiego konta na polskie
15 września 2023 - Monika Macur
Najtańszy sposób na przelew z niemieckiego konta na polskie
15 września 2023 - Monika Macur
Przelew dużej kwoty z Anglii do Polski — tanio, szybko i legalnie w 2023 roku
12 września 2023 - Monika Macur
Przelew do Polski w Volksbank: opłaty, kursy walut i tańsze alternatywy [2023]
11 września 2023 - Monika Macur
Przelew z Niemiec do Polski w ING-DiBa w 2023 roku: opłaty, kursy walut i tańsze alternatywy
11 września 2023 - Monika Macur
Przelew do Polski w banku HSBC UK: opłaty, kursy walut i tańsze alternatywy [2023]
11 września 2023 - Monika Macur
Przelew do Polski w Sparebank: opłaty, kursy walut i tańsze alternatywy
11 września 2023 - Monika Macur
Przelew do Polski w DNB: opłaty, kursy walut i tańsze alternatywy
11 września 2023 - Monika Macur
Przelew z Niemiec do Polski w Commerzbank: opłaty, kursy walut i tańsze alternatywy
11 września 2023 - Monika Macur

Artykuł ma charakter informacyjny. Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby wszystkie publikowane informacje były rzetelne i aktualne. Nie stanowią one wiążącej interpretacji obowiązujących przepisów prawnych.

Dlaczego warto zaufać Monito?

Prawdopodobnie aż za dobrze znasz wygórowane koszty przelewów międzynarodowych. Po tym, jak założyciele Monito: François, Laurent i Pascal zmierzyli się z tym problemem w 2013 roku, stworzyli porównywarkę przelewów, aby znaleźć najlepsze serwisy transferowe na całym świecie.

Obecnie około 8 milionów użytkowników co roku korzysta z porównywarki Monito oraz naszych recenzji i poradników. Nasze rekomendacje są poparte milionami danych i dziesiątkami testów eksperckich. Dzięki temu możesz mieć pewność, że zawsze podejmujesz najlepsze decyzje.

Dowiedz się więcej o Monito
  • Monito zaufało ponad 15 milionów użytkowników na całym świecie

  • Eksperci Monito spędzają długie godziny na testowaniu i porównywaniu serwisów transferowych

  • Prowizje partnerskie nigdy nie mają wpływu na naszą niezależność

Monito.com

Global Impact Finance Ltd
Rue du Pont 22
1003 Lozanna
Szwajcaria

Informacja o linkach afiliacyjnych
Zamiast banerów reklamowych i opłat za dostęp (paywall), Monito zarabia dzięki linkom afiliacyjnym kierującym do różnych serwisów transferowych prezentowanych na naszej stronie internetowej. Chociaż robimy wszystko, aby znaleźć najlepsze oferty na rynku, nie jesteśmy w stanie wziąć pod uwagę wszystkich dostępnych usług. Nasza szeroka gama zaufanych partnerów afiliacyjnych umożliwia nam przedstawianie szczegółowych, bezstronnych i skutecznych rozwiązań dotyczących wszystkich rodzajów pytań i problemów konsumenckich. Dzięki temu możemy odpowiadać na potrzeby naszych użytkowników i wskazywać odpowiednie serwisy transferowe, dopasowane do ich potrzeb (z korzyścią dla każdej ze stron). Chociaż dzięki niektórym linkom zarabiamy na prowizjach, fakt ten nigdy nie wpływa na niezależność i rzetelność naszych opinii, rekomendacji i ocen.